Γιώργος Βάμβουκας*
Σε εμπόλεμες περιόδους οι «ψευδείς ειδήσεις» (fake news) αποτελούν προπαγανδιστικό επικοινωνιακό όπλο των αντιμαχόμενων πλευρών. Τα κέντρα προπαγάνδας και παραγωγής ειδήσεων fake news εκμεταλλεύονται το γεγονός, ότι, οι περισσότεροι πολίτες είναι αδαείς ή έχουν περιορισμένες γνώσεις για την ιστορία, την οικονομία και την γεωπολιτική των εμπλεκόμενων χωρών στις πολεμικές συρράξεις. Οι τεχνικές πλύσης εγκεφάλου που εφαρμόζουν τα επικοινωνιακά κέντρα παραπληροφόρησης εκμεταλλεύονται την αγνωσία και την ελλιπή πληροφόρηση των πολιτών ως προς τα δρώμενα της διεθνούς οικονομίας και γεωπολιτικής.
Στην περίπτωση της ρωσοουκρανικής κρίσης έχει παρατηρηθεί, ότι, αρκετοί πολίτες δεν γνωρίζουν ότι στο πρόσφατο παρελθόν η Ουκρανία αποτελούσε τμήμα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αρκετά είναι τα ερωτήματα που εγείρονται. Πόσες χώρες δημιουργήθηκαν από την πρώην Σοβιετική Ένωση; Πόσες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης είναι σήμερα υπό την πολιτικοοικονομική επιρροή της Ρωσίας; Σε ποιο σημείο της Ευρώπης βρίσκεται το Καλίνινγκραντ, ήτοι ένας γεωγραφικός θύλακας που ανήκει στη Ρωσία και συνορεύει με τη Γερμανία, τη Λιθουανία και την Πολωνία; Σε ποια γεωγραφική περιοχή της Ευρώπης βρίσκεται η Υπερδνειστερία και ποιοι είναι οι γεωπολιτικοί δεσμοί της με τη Ρωσία; Σε ποιες περιοχές της υδρογείου η Ρωσία διαθέτει άλλους εδαφικούς θύλακες-δορυφόρους;
Τα προαναφερθέντα και άλλα καίριας σημασίας ερωτήματα θα μας απασχολήσουν στη σημερινή μας επιφυλλίδα. Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) υπήρξε κράτος που κάλυπτε την ανατολική- κεντρική Ευρώπη και τη βόρεια Ασία. Η ΕΣΣΔ ήταν γνωστή και ως Σοβιετική Ένωση. Η θεόρατη γεωγραφική της έκταση υπερέβαινε τα 21.000.000 χμ2 τετραγωνικά χιλιόμετρα) αντιπροσωπεύοντας έτσι το μεγαλύτερο σε έκταση κράτος της υφηλίου. Η ΕΣΣΔ Ιδρύθηκε το 1922 και διαλύθηκε το 1991. Το 1922 οι χώρες Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία, Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία και Γεωργία συγκρότησαν την ΕΣΣΔ. Με την πάροδο του χρόνου στους κόλπους της ΕΣΣΔ συμπεριλήφθηκαν συνολικά 15 κράτη. Η Ρωσία αποτελούσε το κυρίαρχο κράτος υπό την σκεπή της οποίας βρίσκονταν τα υπόλοιπα 14 κράτη. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο από γεωπολιτικής άποψης η Ουκρανία αποτελούσε τον σημαντικότερο θύλακα της Ρωσίας. Το πολιτικό καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ο «κομμουνισμός».
Μετά το πέρας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945 και μέχρι το 1989, η Σοβιετική Ένωση έχοντας σπονδυλική στήλη την στρατιωτικά πανίσχυρη Ρωσία, είχε υπό την επιρροή και την κηδεμονία της ένα μπλοκ χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, ήτοι Ουγγαρία, Ανατολική Γερμανία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία και Βουλγαρία. Στις χώρες αυτές είχαν εγκαθιδρυθεί κομμουνιστικά- σοσιαλιστικά καθεστώτα, οι κυβερνήσεις των οποίων ήταν πλήρως ελεγχόμενες από την Ρωσία. Παράλληλα, η Σοβιετική Ένωση ασκούσε μεγάλη πολιτικοοικονομική επιρροή στις κομμουνιστικές χώρες Αλβανία, Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία. Μετά το 1990 με το γκρέμισμα του κομμουνιστικού-σοσιαλιστικού οικοδομήματος της Σοβιετικής Ένωσης, οι χώρες της κεντρικής-ανατολικής Ευρώπης που ήταν υπό την κηδεμονία της Ρωσίας, ανεξαρτητοποιήθηκαν και από τον υπαρκτό σοσιαλισμό- κομμουνισμό πέρασαν στη δημοκρατία.
Στις 3 Οκτωβρίου 1990 η Ανατολική Γερμανία ενοποιήθηκε με την Δυτική Γερμανία. Την 1η Ιανουαρίου 1993 από την Τσεχοσλοβακία προέκυψαν τα κράτη της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Από τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας δημιουργήθηκαν επτά κράτη και πιο συγκεκριμένα Σερβία, Κροατία, Σκόπια, Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Σλοβενία, Μαυροβούνιο και Κόσσοβο. Οι περισσότερες χώρες, όπως Ουγγαρία, Πολωνία, Κροατία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Βουλγαρία και Ρουμανία συναποτελούν σήμερα χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Σλοβακία με την Σλοβενία αποτελούν ταυτόχρονα μέλη της Ευρωζώνης. Επίσης, οι χώρες Αλβανία, Βουλγαρία, Σκόπια, Κροατία, Τσεχία, Ουγγαρία, Μαυροβούνιο, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία αποτελούν μέλη του ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization- Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου).
Όπως προαναφέρθηκε από την πρώην ΕΣΣΔ δημιουργήθηκαν 15 κράτη. Στον πίνακα του κειμένου αναφέρονται τα 15 κράτη που ιδρύθηκαν μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Με βάση τα δεδομένα του πίνακα θα πρέπει να γίνουν ορισμένες ουσιαστικές παρατηρήσεις, ώστε να γίνουν κατανοητές σημαντικές πτυχές της ρωσοουκρανικής κρίσης και οι επιδράσεις της κρίσης αυτής στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ, την Ασία και γενικότερα ανά την υφήλιο. Η πρώτη ζωτικής σημασίας παρατήρηση είναι ότι η Ρωσία διατηρεί πολύ στενές πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις με οκτώ χώρες, δηλαδή Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Λευκορωσία, Κιργιζία, Τατζικιστάν, Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία. Οι χώρες αυτές καταλαμβάνουν την πελώρια εδαφική έκταση των 4.326.543 τχ2.
Η δεύτερη αξιοσημείωτη παρατήρηση είναι ότι η Ρωσία στην καρδιά της Ευρώπης έχει δύο δικούς της γεωγραφικούς θύλακες, την Υπερδνειστερία και το Καλίνινγκραντ. Οι περιοχές αυτές έχουν αξιοσημείωτη γεωπολιτική σημασία για την Ρωσία. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η περιοχή της Υπερδνειστερίας αποσχίσθηκε από την Μολδαβία και πέρασε στην επιρροή της Ρωσίας. Η Υπερδνειστερία είναι μια στενόμακρη κοιλάδα με κατεύθυνση Βορρά-Νότου κατά μήκος της ροής του Δνειστέρου ποταμού. Πρόκειται για περίκλειστο κράτος (de facto) που δυτικά συνορεύει με την Μολδαβία έχοντας μήκος συνόρων 411 χιλιομέτρων και ανατολικά εφαπτόμενο της Ουκρανίας με συνοριακή γραμμή 405 χιλιομέτρων.
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1990, η Υπερδνειστερία με τη συνδρομή της Ρωσίας αυτοανακηρύχθηκε de facto ανεξάρτητο κράτος. Ωστόσο, οι εντάσεις μεταξύ της Μολδαβίας και των αυτονομιστών της αποσχισθείσας περιοχής συνεχίστηκαν, προκαλώντας τον Μάρτιο του 1992 εμφυλιοπολεμική σύγκρουση. Με την στρατιωτική συνδρομή της Ρωσίας η Υπερδνειστερία επικράτησε της Μολδαβίας. Από τον Ιούλιο του 1992, ο υπό την ρωσική κηδεμονία θύλακας της Υπερδνειστερίας λογίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως «περιοχή παγωμένης διαμάχης». Η γεωγραφική της έκταση ανέρχεται σε 4.163 τχ2 (τετραγωνικά χιλιόμετρα) και ο πληθυσμός της σε 475.665 κατοίκους.
Πριν το 1945 το Καλίνινγκραντ ανήκε στη Γερμανία. Μετά το πέρας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση. Το Καλίνινγκραντ αποτελεί θύλακα υψίστης σημασίας για τη Ρωσία, καθότι πρόκειται για ρωσικό έδαφος που γεωγραφικά είναι αποκομμένο από τη Ρωσία. Ο πληθυσμός της διοικητικής περιφέρειας του Καλίνινγκραντ εκτιμάται σε 1.040.000 κατοίκους. Στην πρωτεύουσα με την ονομασία Καλίνινγκραντ ζουν 431.500 άτομα, Το Καλίνινγκραντ έχει αξιόλογο λιμάνι στη Βαλτική Θάλασσα. Σημειωτέον ότι αποτελεί το μοναδικό λιμάνι της Ρωσίας επί της Βαλτικής. Ο θύλακας του Καλίνινγκραντ έχει σπουδαία γεωπολιτική σημασία για τη Ρωσία, λόγω του ότι συνορεύει με τη Γερμανία, τη Πολωνία και τη Λιθουανία που αποτελούν χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ.
Εκτός της Υπερδνειστερίας και του Καλίνινγκραντ, η Ρωσία στην Άπω Ανατολή και σε άλλες περιοχές της υδρογείου έχει αρκετούς θύλακες-δορυφόρους. Η Αμπχαζία, η Νότια Οσσετία και η Αρτσάχ συνθέτουν αξιόλογους εδαφικούς θύλακες που εξυπηρετούν τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Ρωσίας. Η Αμπχαζία βρίσκεται στον Καύκασο έχοντας διέξοδο στον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα). Η έκταση της Αμπχαζίας είναι 8.660 τχ2 και ο πληθυσμός της εκτιμάται σε 247.000 άτομα. Στο παρελθόν αποτελούσε μέρος των εδαφών της Γεωργίας. Στις 28 Αυγούστου του 2008 και μετά από νικηφόρο πόλεμο της Ρωσίας και της Αμπχαζίας επί της Γεωργίας, η περιοχή της Αμπχαζίας αναγνωρίστηκε από το Κοινοβούλιο της Γεωργίας ως έδαφος κατεχόμενο από τη Ρωσία. Η Ρωσία μαζί με την Βενεζουέλα, την Νικαράγουα, το Ναουρού και τη Συρία, είναι οι μοναδικές χώρες που έχουν αναγνωρίσει και χαρακτηρίσει την Αμπχαζία ανεξάρτητο κράτος.
Η Νότια Οσσετία ή μονολεκτικά Οσσετία αποτελεί μικρή περιοχή που βρίσκεται εντός των συνόρων της Γεωργίας. Στις 26 Αυγούστου του 2008 η Ρωσία αναγνώρισε την Οσσετία ως ανεξάρτητη κρατική οντότητα. Οι χώρες Βενεζουέλα, Νικαράγουα, Ναουρού και Συρία, υιοθετώντας το παράδειγμα της Ρωσίας, έχουν αναγνωρίσει την Οσσετία ως ανεξάρτητο και αυτόνομο κράτος. Η Γεωργία θεωρεί την Οσσετία δική της περιοχή και γι’ αυτό οι σχέσεις της με τη Ρωσία εξακολουθούν να είναι τεταμένες. Η Γεωργία διεκδικεί την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Ο έτερος θύλακας Αρτσάχ είναι περιοχή του Αζερμπαϊτζάν, γνωστή στο παρελθόν με την ονομασία Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αρμένιοι αυτονομιστές έχουν ανακηρύξει την περιοχή αυτόνομο κρατίδιο με την ονομασία Δημοκρατία της Αρτσάχ. Επειδή η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ανήκουν στη ρωσική σφαίρα επιρροής, η Αρτσάχ αποτελεί δορυφόρο υπό τον πλήρη έλεγχο της Ρωσίας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι η Υπερδνειστερία, η Αμπχαζία, η Νότια Οσετία και η Αρτσάχ συγκροτούν θύλακες στρατιωτικά πλήρως εξοπλισμένους από τη Ρωσία. Αν και διεθνείς οργανισμοί σαν τον ΟΗΕ και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χαρακτηρίζουν αυτές τις εδαφικές περιοχές «ζώνες παγωμένων συγκρούσεων», εντούτοις οι συγκεκριμένοι γεωγραφικοί θύλακες υπό την παρότρυνση και την προστασία της Ρωσίας έχουν αυτοανακηρυχθεί κρατικές οντότητες. Μάλιστα αυτοί οι τέσσερις ρωσικοί δορυφόροι έχουν συγκροτήσει την οντότητα ΚΔΔΕ (Κοινότητα για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα των Εθνών).
Από την προηγηθείσα ανάλυση συνάγεται ότι η Ρωσία αποτελεί πανίσχυρο κράτος με τεράστια πολιτική και στρατιωτική επιρροή σε αρκετά κράτη και γεωγραφικές περιοχές του κόσμου. Παράλληλα, η ενίσχυση της συμμαχίας Ρωσίας-Κίνας προμηνύει ριζικές μεταβολές στην αρχιτεκτονική του παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη. Πέραν πάσης αμφιβολίας, η Ουκρανία έχει σημαίνουσα γεωστρατηγική σημασία για τον ρωσικό γίγαντα. Η Ρωσία με κάθε ανθρώπινο και οικονομικό κόστος αναμένεται ότι θα επικρατήσει τελικά επί της Ουκρανίας και στα πλαίσια της οποιασδήποτε συμφωνίας θα της επιβάλλει τους δικούς της όρους. Δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός, ότι, η Ρωσία στα πεδία των μαχών (βλέπε Συρία, Γεωργία, κ.ο.κ.) έχει αποκτήσει αξιόλογη πολεμική εμπειρία και αδιαμφισβήτητη στρατιωτική τεχνογνωσία, καθιστώντας έτσι βέβαιη την επικράτησή της επί της Ουκρανίας.
Γεωγραφικές περιοχές και πόλεις όπως Σούμι, Χάρκοβο, Λουχάνσκ, Ντόνετσκ, Μαριούπολη, Χερσώνα, Οδησσός, Υπερδνειστερία, κ.ο.κ., προβλέπεται να συγκροτήσουν μια τεράστια ρωσική ζώνη περίπου 2.000 χιλιόμετρα στο υπογάστριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσδίδοντας στη Ρωσία πελώρια γεωπολιτική ισχύ. Η κυριαρχία επί της Κριμαίας σε συνδυασμό με την εκτενή εδαφική ζώνη που καταλήγει στην Υπερδνειστερία, θα καταστήσει τη Ρωσία τον κυρίαρχο παίκτη της γηραιάς ηπείρου. Η αναμενόμενη στρατιωτική επικράτηση της Ρωσίας επί της Ουκρανίας, θα σηματοδοτήσει την εκθρόνιση των ΗΠΑ από την πρωτοκαθεδρία της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Η πανίσχυρη Ρωσία αλλάζει τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη. Με μαθηματική βεβαιότητα, τα σκήπτρα της πρωτοκαθεδρίας από τον πόλο ΗΠΑ-Ευρωπαϊκής Ένωσης θα περάσουν στον πυλώνα Κίνας-Ρωσίας.
*Άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στις 12 Μαρτίου 2022 στην πατριωτική εφημερίδα Ελεύθερη Ώρα. Το άρθρο περιέχει πίνακα με στατιστικά στοιχεί που αφορούν όλες τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τους υφιστάμενους γεωγραφικούς θύλακες της Ρωσίας.
Vamvoukas' Blog 